– Moim marzeniem jest opracowanie terapii, która znalazłaby praktyczne zastosowanie w medycynie i korzystnie wpływałaby na zdrowie milionów ludzi – mówi dr n. biol. Karolina Pierzynowska z Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, laureatka wielu prestiżowych nagród naukowych, w tym stypendium START przyznawanego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej. I jest na dobrej drodze, żeby to marzenie zrealizować – jej badania nad nową terapią chorób Alzheimera i Huntingtona przynoszą obiecujące rezultaty.
Dr Karolina Pierzynowska, choć całkiem niedawno przekroczyła trzydziestkę, zdążyła już wpisać się na listę „100 Kobiet Roku 2021” magazynu Forbes, zdobyć prestiżowe międzynarodowe wyróżnienie „Future Science Future Star”, Nagrodę Miasta Gdańska dla Młodych Naukowców im. Jana Uphagena, a także stypendium L’Oréal-UNESCO „Dla Kobiet i Nauki” i stypendium START FNP. Wszystko to dzięki swojej pasji naukowej i odkryciu, że flawonoid o nazwie genisteina, występujący m.in. w soi, ma ogromny potencjał w walce z chorobami neurodegeneracyjnymi. Odkrycie to jest tym bardziej istotne, że z uwagi na starzenie się społeczeństwa osób z chorobami neurodegeneracyjnymi będzie szybko przybywać.
Układ pokarmowy zamiast bajek na dobranoc
– Od kiedy pamiętam, interesowałam się biologią człowieka i wiedziałam, że chcę pracować naukowo. Zainteresowania te wyniosłam z domu. Moja mama jest fizjoterapeutką i zamiast bajek na dobranoc opowiadała mi i mojej siostrze o fizjologii i anatomii człowieka. Z kolei tata jest inżynierem i był wykładowcą na Politechnice Gdańskiej. Często zabierał mnie ze sobą na zajęcia, co rozbudziło we mnie chęć zajmowania się nauką i dydaktyką. Gdy przyszło do wyboru studiów, wybrałam biologię, bo już wtedy wiedziałam, że chciałabym opracowywać narzędzia, które pozwolą lekarzom lepiej i skuteczniej leczyć pacjentów. Ale w grę wchodziła także Akademia Sztuk Pięknych, bo miałam też inklinację do malarstwa – wspomina dr Pierzynowska.
Wydaje się, że wybór biologii był słuszny, bo dzięki niemu dziś dr Pierzynowska jest krok od dokonania istotnego postępu w terapii chorób neurodegeneracyjnych.
Usunąć złogi białkowe z neuronów
– Większość tych chorób, jak m.in. choroba Alzheimera i Huntingtona, jest spowodowanych akumulacją w komórkach mózgowych toksycznych białek. To sprawia, że komórki te przestają prawidłowo pracować, natomiast usunięcie patologicznych złogów białkowych przywraca funkcjonowanie neuronów. W moich badaniach wykazałam, że związkiem, który aktywuje procesy prowadzące do wyczyszczania komórek ze szkodliwych agregatów jest genisteina. Co ważne, jest to substancja bezpieczna dla ludzi, nawet przy długoterminowym stosowaniu, oraz przekraczająca barierę krew-mózg po podaniu doustnym. A także tania w produkcji. Naturalnie genisteina występuje w dużych ilościach w roślinach strączkowych, przede wszystkim w soi, ale również w groszku – wyjaśnia badaczka.
Dr Karolina Pierzynowska najpierw zbadała działanie genisteiny na modelach komórkowych. Gdy okazało się, że pod jej wpływem złogi białkowe znikały, rozpoczęła doświadczenia na modelach zwierzęcych. Te eksperymenty potwierdziły, że genisteina prowadzi do usunięcia z mózgu agregatów białkowych, a co więcej – do ustępowania objawów choroby i poprawy zachowania zwierząt. Okazało się, że gryzonie leczone genisteiną są praktycznie nieodróżnialne od zwierząt z grupy kontrolnej, czyli zdrowych.
– Mimo że badania na zwierzętach dały bardzo obiecujące wyniki, to na opracowanie leku dopuszczonego do stosowania u ludzi trzeba będzie poczekać. Konieczne są próby eksperymentalne i badania kliniczne z udziałem pacjentów. Dlatego nawiązujemy współpracę z zespołami lekarskimi oraz ze sponsorami tych badań, bo wiążą się one z ogromnymi kosztami. Tutaj bardzo pomocny jest prestiż i rozgłos, który dają nagrody naukowe, takie jak np. stypendium START FNP. Dzięki nim dostaję nie tylko prośby o wywiady, ale również propozycje współpracy od różnych firm, co zwiększa szansę na to, że pacjenci otrzymają ten lek – podkreśla laureatka.
I dopowiada, że otrzymanie stypendium START dodało jej też motywacji do dalszej pracy, a także dało poczucie bezpieczeństwa i zapewniło wsparcie finansowe w momencie, kiedy go potrzebowała. Dr Pierzynowska łączy bowiem karierę naukową z macierzyństwem i życiem rodzinnym. Aktualnie jest mamą dwóch córeczek w wieku 9 lat i półtora roku.
Ważne wsparcie dla młodych, ambitnych badaczy
– Starszą córkę urodziłam jeszcze podczas studiów magisterskich. Słyszałam wtedy wiele głosów, że wczesne macierzyństwo utrudni lub wręcz uniemożliwi mi karierę naukową. Ale ja byłam bardzo zdeterminowana. Będąc w ciąży, pracowałam w laboratorium do późnych godzin wieczornych i zgromadziłam ogromną ilość wyników. Później, gdy moja córeczka była już na świecie, zajęłam się analizowaniem i opracowywaniem tych wyników, co mogłam robić w domu, dostosowując swój rytm pracy do jej potrzeb. Po studiach magisterskich rozpoczęłam studia doktoranckie. Na pierwszym roku nie było stypendium doktoranckiego i żeby się utrzymać, zatrudniłam się w żłobku, do którego chodziła moja córka. Od drugiego roku mogłam już bardziej poświęcić się nauce. Od rana, gdy córka była w żłobku, pracowałam na uczelni, potem ją odbierałam i czekałam aż mąż wróci z pracy. Wtedy on przejmował opiekę nad córką, a ja wracałam na uczelnię i nieraz pracowałam do godziny 1-2 w nocy. To był intensywny czas, ale dzięki temu zrobiłam wszystkie doświadczenia, które sobie zaplanowałam do doktoratu. Nagrody naukowe, takie jak stypendium START FNP, które w tym czasie otrzymałam, wiązały się nie tylko z ogromną satysfakcją, ale wspomogły nas też finansowo. Dzięki nim mogłam skupić się na kontynuacji mojej pracy naukowej – mówi dr Karolina Pierzynowska.
Przyznawane od ponad 30 lat przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej stypendium START jest wyróżnieniem dla najzdolniejszych młodych uczonych, będących na początku kariery naukowej, ale posiadających już udokumentowane osiągnięcia w swojej dziedzinie badań. Jego celem jest zachęcenie do dalszego rozwoju naukowego i umożliwienie pełnego poświęcenia się pracy badawczej. Realizację programu START częściowo zapewniają środki pozyskane przez FNP od indywidualnych darczyńców w postaci 1,5% odpisu podatkowego. Środki z odpisów podatkowych w całości trafiają do laureatów programu.
Sztanga – odpoczynek dla umysłu
Choć największą namiętnością jest dla dr Pierzynowskiej nauka, to stara się pamiętać o tym, jak ważne jest to, żeby znaleźć czas na hobby, które pozwoli oderwać się od planowania kolejnych doświadczeń czy pisania publikacji. Dla niej taką odskocznią jest aktywność fizyczna.
– Lubię złapać sztangę 60 kg i porobić przysiady. A uspokajająco działa na mnie wyszywanie, malowanie, czy układanie puzzli. Myślę, że im więcej się ma zajęć, tym lepiej się człowiek organizuje. Ja zawsze mam w głowie ułożony plan dnia, który pozwala mi na wszystkie aktywności.
A o czym marzy młoda badaczka?
– Chciałabym zwiedzić trochę świata, zobaczyć Japonię, Tokio, poznać tę kulturę. Chciałabym spędzić też trochę czasu w Nowym Jorku. W życiu najbardziej zależy mi na tym, żeby zapewnić moim córkom wykształcenie na odpowiednim poziomie, po to, żeby mogły realizować swoje pasje. Oczywiście bardzo zależy mi również na tym, żeby opracować lek, który będzie pomagał ludziom. Im bliżej jestem realizacji tego marzenia, tym większą odczuwam też obawę przed tym, żeby nie dać ludziom nadziei, jeśli potem nic z tego nie wyjdzie. Od kiedy wyniki moich badań zaczęły wychodzić w świat, poza bezpieczne ściany laboratorium, i zaczęły zgłaszać się do mnie z prośbą o pomoc osoby chore czy ich bliscy, czuję coraz większą odpowiedzialność za moją pracę.
Stypendium START
Stypendia START są przyznawane przez FNP od 1993 r. Do 2022 r. włącznie FNP nagrodziła 3 300 osób i przyznała 3 936 stypendiów (w latach 2002-2015 istniała możliwość otrzymania stypendium START dwukrotnie) w łącznej wysokości 90,5 mln zł. Stypendia START stanowią wyróżnienie dla młodych naukowców, którzy choć dopiero rozpoczynają karierę naukową, mogą się już wykazać znaczącymi osiągnięciami badawczymi. O stypendium ubiegać się mogą młodzi naukowcy do 30 r.ż. (lub starsi, jeżeli korzystają z regulaminowych możliwości przedłużenia). Dorobek kandydatów – udokumentowany patentami lub publikacjami w uznanych polskich i zagranicznych periodykach naukowych – jest oceniany przez uczonych będących autorytetami w swoich dziedzinach. Partnerem programu START jest Fundacja PZU.
Jak przekazać 1,5% Fundacji na rzecz Nauki Polskiej?
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej jako organizacja pożytku publicznego zachęca do przekazywania jej 1,5% podatku. Środki pozyskane w ten sposób w całości trafiają do młodych naukowców, których Fundacja wspiera w ramach programu START.
Aby przekazać 1,5% na młodych naukowców, w zeznaniu podatkowym (PIT-28, PIT-36, PIT-36L, PIT-37, PIT-38 lub PIT-39) w odpowiedniej rubryce należy wpisać:
KRS Fundacji na rzecz Nauki Polskiej: 0000109744
Swoje zeznanie podatkowe złożysz za pośrednictwem e-Urzędu Skarbowego funkcjonującego pod adresem podatki.gov.pl.
Możesz także rozliczyć swój podatek, używając specjalnego oprogramowania. Jest ono dostępne zarówno w wersji online, jak i w wersji do pobrania.
Obejrzyj spot z udziałem dr Karoliny Pierzynowskiej